جالب است بدانیم که اولین مقصد صادرات کالا های ایرانی کشور کنونی ارمنستان بوده است ، هر چند که این کشور در طول تاریخ همواره بخشی از سرزمین مادری ایران محسوب می گردید، اما درست در نقطه تقابل سیاسی و فرهنگی کشور روسیه با ایران قرار داشته است. تجار و صاحبان صنایع ایرانی در طول تاریخ تا حدود زیادی وام دار همتایان ارمنی خود بوده اند؛ با مطالعه تاریخ درمی یابیم که واردات و صادرات کالاهای بسیاری توسط ارامنه در ایران صورت پذیرفته است که باعث بوجود آمدن پایه های اصولی تجارت صادراتی در دوران مخصوص به خود شده است ، به اختصار در طی دو پست مجزا به چند نمونه استراتژیک آن اشاره می کنیم:
- تیر ماه ۱۰۷۳ خورشیدی
کلیه اجناس روسی با سکه های طلا و نقره خریداری شود؛ چه با پول روسی و یا پول بیگانه از حقوق گمرکی معاف خواهد بود.( گئورگ برونوتیان ، ترجمه اسناد روسی؛ ارمنی در سال ۱۷۹۶ میلادی – نشر فردا ، ) کلیه کالاهایی که از ایران به روسیه و ارمنستان آورده شود. و یا بعد از آن به اروپا فرستاده شود . و بلعکس آن عوارض گمرکی خواهند داشت فقط اجناس روسی به هر طریقی که خریداری شوند از گمرک معاف خواهند بود.
- بیست و نه مهرماه ۱۰۷۵ خورشیدی
ورود کارگزاران هند شرقی انگلیسی به تبریز و تاسیس کمپانی هند شرقی در این شهر (انقراض سلسله صفویه ، ص ۴۴۳) توماس میجر از سوی کمپانی هند شرقی برای فروش پارچه ؛ حمل کالای گران قیمت از راه تجارت زمینی به انگلیس منصوب شد.
- سوم اسفند ۱۰۷۵ خورشیدی
فرمان پتر کبیر درباره بازرگانان ارمنی تبار ایران (ارامنه و روسیه ؛ ص ۳۹) بازارگانان ارمنی اتباع شاه ایران ، باید هزینه حمل ونقل کالایشان را به مسکو به محض ورود پرداخت کنند .
- آبان ۱۰۸۸ خورشیدی
ورود سفیر پتر کبیر به اصفهان و نگرانی کاتولیک ها و دربار صفویان (سفرنامه گروسینسکی ، ص ۳۶-۳۸ و انقراض صفویه ، ص۷۲-۷۴ ) فرستاده ویژه پتر با اندیشه بررسی اوضاع ایران وجمع آوری اطلاعات از ارامنه و توسعه تجارت با روسیه و ایران وارد اصفهان شد . و ارامنه کاتولیک واعضای تجارتخانه های اروپایی از اقدام احتمالی نامبرده با خویش بیمناک بودند.
- بیست و دو اسفند ۱۰۹۰ خورشیدی
نامه مینیاس ارمنی به پتر کبیر در مورد جذب بافندگان ایرانی (ارامنه وروسیه ص ۷۵ ) تعداد شصت استاد هنرمند ابریشم کار ایرانی به همراه خانواده آنها برای تولید ابریشم به مسکو عزیمت کردند.
“به استناد و برگرفته از کتاب روز شمار تحولات ایران در دوره قاجاریه”
